Zespół Interdyscyplinarny ds Przeciwdziałania Przemocy Domowej

Zasady postępowania w ramach procedury „Niebieskiej Karty” i wzory obowiązujących w procedurze formularzy w 2023 r.

Od 28 września 2023 r. obowiązują przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 6.9.2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2023 r. poz. 1870). Wprowadzono też nowe wzory. Co się zmieniło?

Przemoc domowa jest jednym z problemów społecznych, który wymaga podejmowania szeroko zakrojonych działań przeciwdziałających temu zjawisku. Procedura „Niebieskie Karty” jest narzędziem, którego głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej, ale także współpraca przedstawicieli różnych instytucji i podmiotów, które są zobowiązane do reagowania w przypadku uzyskania informacji o wystąpieniu przemocy domowej.

Dotychczas kwestie związane z realizacją czynności w ramach narzędzia, jakim jest procedura „Niebieskie Karty” regulowały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 13.9.2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2011 r. poz. 1245), które utraciły moc z chwilą wejścia w życie obowiązującego od 28.9.2023 r. rozporządzenia Rady Ministrów z 6.9.2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2023 r. poz. 1870). Konieczność opracowania nowego aktu wykonawczego do ustawy jest wynikiem potrzeby dostosowania przepisów rozporządzenia do nowego brzmienia przepisów ustawy z  dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 535). Według delegacji zawartej w przedmiotowej ustawie Rada Ministrów zobligowana została do sprecyzowania, poprzez rozporządzenie, procedury „Niebieskie Karty” oraz określenia wzorów stosowanych w jej ramach formularzy, wypełnianych przez przedstawicieli uprawnionych podmiotów ją realizujących. Jednocześnie ustawodawca wymógł, by tworząc procedurę uwzględnić skuteczność podejmowanych działań wobec osób doznających przemocy domowej i dobro tych osób, w szczególności małoletnich. Ponadto w treści regulującego tematykę procedury „Niebieskie Karty” aktu prawnego, dokonano zmian o charakterze porządkującym, biorąc pod uwagę ewolucje przepisów ustawy, a także wprowadzono przepisy przejściowe zabezpieczając wszczęte i niezakończone procedury „Niebieskie Karty” przed dniem wejścia w życie nowych regulacji prawnych.

Analizując krąg podmiotów uprawnionych do realizacji czynności z zakresu wszczynania procedury „Niebieskie Karty”, niewątpliwie został on istotnie poszerzony – z dotychczasowo 5 podmiotów uprawnionych do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”, a co za tym idzie, do wypełniania formularza „Niebieska Karta – A”, do tak naprawdę nieograniczonej ich liczby, z uwagi na możliwość realizacji tejże czynności również przez bliżej nieokreślone organizacje pozarządowe. Ponadto doprecyzowano, ujednolicając z nomenklaturą zastosowaną w regulującą kwestię przeciwdziałania przemocy domowej ustawie, słownictwo, używając określeń – osoba doznająca przemocy domowej, zamiast: ofiara; osoba stosująca przemoc domową, zamiast: sprawca; czy małoletni, zamiast: dziecko.

Do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” uprawnieni są:

1. pracownik socjalny jednostki organizacyjnej pomocy społecznej;
2. funkcjonariusz Policji;
3. żołnierz Żandarmerii Wojskowej;
4. pracownik socjalny specjalistycznego ośrodka wsparcia dla osób doznających przemocy domowej;
5. asystent rodziny;
6. nauczyciel wychowawca będący wychowawcą klasy lub nauczyciel znający sytuację domową małoletniego;
7. osoba wykonująca zawód medyczny, w tym lekarz, pielęgniarka, położna lub ratownik medyczny;
8. przedstawiciel gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
9. pedagog, psycholog lub terapeuta, będący przedstawicielami jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych; Policji; oświaty; ochrony zdrowia; lub organizacji pozarządowych.

Procedura „Niebieskie Karty” obejmuje:

1. osoby doznające przemocy domowej,
2. osoby stosujące przemoc domową, przez które należy rozumieć wyłącznie osoby pełnoletnie, które dopuszczają się przemocy domowej wobec osób doznających przemocy domowej.

Katalog osób objętych procedurą ma obecnie istotne znaczenie m.in. w sytuacji ewentualnego postępowania skargowego, gdyż skargę na działalność zespołu interdyscyplinarnego, członka zespołu interdyscyplinarnego, działalność grupy diagnostyczno-pomocowej lub członka grupy diagnostyczno-pomocowej może złożyć wyłącznie osoba objęta procedurą „Niebieskie Karty”.

Choć samo podjęcie interwencji w środowisku nie wymaga zgody ani osoby doznającej przemocy domowej, ani osoby stosującej przemoc domową, to rozpoczęcie procedury następuje z chwilą wypełnienia formularza „Niebieska Karta – A”, w obecności pełnoletniej osoby doznającej przemocy domowej, nadal nie jest przy tym wymagana zgoda żadnej z osób objętych procedurą.

W rozporządzeniu uszczegółowiono na czym polegać mają działania interwencyjne podejmowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej – poza dotychczas istniejącymi, wprowadzono m.in. możliwość zastosowania przez odpowiednie organy zakazu zbliżania się do osoby doznającej przemocy, czy nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania. Nałożony został również obowiązek, by osoba wszczynająca procedurę – czyli wypełniająca formularz „Niebieska Karta – A”, dokonała wstępnej diagnozy sytuacji w związku z zaistnieniem przemocy domowej. Wprowadzono również regulacje, dzięki którym, w przypadku osób będących w procedurze „Niebieskie Karty” niewładających językiem polskim w mowie i piśmie, głuchych, niemych lub w sytuacji wystąpienia okoliczności, które mogą mieć wpływ na zdolność rozumienia i bycie rozumianym, członkowie GDP występują z wnioskiem do ZI o zapewnienie w ramach czynności z osobą objętą procedurą tłumacza. Zespół interdyscyplinarny został zobligowany do zapewnienia udziału tłumacza, ewentualnie podjęcia innych czynności umożliwiających porozumiewanie się z osobami objętymi procedurą. Uczestniczący w czynnościach tłumacz ma – podobnie jak członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup diagnostyczno-pomocowych – obowiązek zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyska przy realizacji działań. Warto przypomnieć, że obsługę finansową zespołu interdyscyplinarnego zapewnia ośrodek pomocy społecznej, ewentualnie centrum usług społecznych.

Wprowadzona została również możliwość poszerzenia, na wniosek członków GDP – jej składu, w przypadku jeżeli wymaga tego sytuacja osób objętych procedurą, a wytypowani przez zespół interdyscyplinarny do prac w GDP przedstawiciele właściwych podmiotów, nie mogą odmówić udziału w pracach grupy.

Rozporządzenie oprócz regulacji, które określają zadania podmiotów odpowiedzialnych za realizację procedury „Niebieskie Karty” i terminów koniecznych do wypełnienia, zawiera również wzory formularzy „Niebieska Karta”, w oparciu o które prowadzi się pracę zarówno z osobą doznającą przemocy domowej, jak również z osobą tę przemoc stosującą. W tym zakresie dokonano zmian, modyfikując i upraszczając konstrukcję załączników do projektu rozporządzenia. Formularz „Niebieska Karta – A”, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia, jest wstępną diagnozą i zawiera podstawowe informacje o osobach, które doznały przemocy domowej oraz informacje dotyczące osoby, która tą przemoc stosuje. Istotną nowelizacją obowiązujących w procedurze przeciw przemocowej regulacji zapewne jest skrócenie czasu z uprzednio obowiązujących 7 – do obecnie 5 dni roboczych, na przekazanie przez podmiot, którego przedstawiciel wszczął procedurę, formularza A do zespołu interdyscyplinarnego; ZI – niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 3 dni roboczych od otrzymania formularza – zobligowany jest do przekazania go GDP, która pierwsze posiedzenie odbywa niezwłocznie, nie później niż w terminie 5 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Analizując obowiązujące regulacje, wskazać należy na uszczegółowienie, iż obliczając termin, należy brać pod uwagę dni „robocze”, a przestrzegając wymogów w tym zakresie grupa pierwsze posiedzenie w procedurze powinna odbyć nie później niż po upływie 13 dni roboczych od dnia wypełnienia formularza A.

Formularz „Niebieska Karta – B”, stanowiący załącznik nr 2 do rozporządzenia, jak dotychczas – otrzymuje osoba doznająca przemocy domowej, lub w przypadku przemocy wobec małoletniego – rodzic, opiekun prawny lub faktyczny albo osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy domowej. Formularz B jest dokumentem dla osób doznających przemocy domowej, zawierającym definicję przemocy domowej, prawa osoby doznającej przemocy domowej, informację o miejscach i placówkach pozwalających uzyskać pomoc. Formularza B nie przekazuje się osobie stosującej przemoc domową.

Na podstawie dokonanych ustaleń oraz danych zebranych na podstawie formularza „Niebieska Karta – C”, stanowiącego załącznik nr 3 do rozporządzenia, grupa diagnostyczno-pomocowa pracuje z osobą doznającą przemocy domowej. W ramach przedmiotowych prac powołany do członkostwa w grupie diagnostyczno-pomocowej pracownik socjalny zobligowany został, by przy udziale i we współpracy z osobą doznającą przemocy opracować indywidualny plan pomocy, zgodnie z uzasadnionymi potrzebami tejże osoby.

Formularz „Niebieska Karta – D”, stanowiący załącznik nr 4 do rozporządzenia, jest natomiast narzędziem, które należy wykorzystać do pracy z osobą stosującą przemoc domową i zawiera przede wszystkim zestaw możliwych do wykorzystania działań w celu zatrzymania przemocy domowej. Ustawowo to do zadań funkcjonariusza Policji powołanego do grupy diagnostyczno-pomocowej należy praca z osobą stosującą przemoc domową.

W przypadku niepotwierdzenia informacji o stosowaniu przemocy domowej grupa diagnostyczno-pomocowa odstępuje od dalszych działań, co jest dokumentowane w formie pisemnej – protokole, zawierającym m.in. opis podjętych działań oraz okoliczności uzasadniające odstąpienie od ich kontynuacji. Protokół ten należy w ciągu 7 dni roboczych od dnia sporządzenia przekazać do ZI, a o fakcie odstąpienia od dalszych działań zawiadomić osoby objęte procedurą. Analogicznie członkowie GDP postępują w przypadku zakończenia czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty”.

Zgodnie z nowo powstałym ustawowym wymogiem wobec osób objętych procedurą „Niebieskie Karty” przez okres 9 miesięcy po zakończeniu procedury, prowadzone są działania monitorujące. Działania te podejmuje grupa diagnostyczno-pomocowa, a polegają one w szczególności na analizie i ocenie sytuacji osób, wobec których była prowadzona procedura „Niebieskie Karty”, składaniu wizyt sprawdzających stan bezpieczeństwa w związku z zakończoną procedurą, poradnictwie i udzielaniu wsparcia. Nie jest to jednak zamknięty katalog dopuszczalnych działań – w związku z czym mogą być to również inne możliwe do realizacji przez właściwe osoby, instytucje, czy organy czynności, a określenie ich rodzaju, formy oraz sposobu realizacji należy do zadań grupy diagnostyczno-pomocowej. Niewątpliwie ułatwieniem realizacji działań monitorujących jest dopuszczenie możliwości ich prowadzenia monitorujących za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej umożliwiających porozumiewania się na odległość (np. telefon, Internet)